آرتروز

دکتر محمود اکبریان – دکتر سیمین اکبریان

آرتروز یک بیماری مزمن مفصلی و ستون فقرات است که در طول زمان پیشرفت کرده و سبب از بین رفتن غضروف های مفصلی، ایجاد تغییراتی در استخوان ها شده و بافت های اطراف مفاصل استحکام خود را از دست داده و گاهی به لق شدن مفصل می انجامد. شایع ترین مفاصلی که مبتلا به آرتروز میشوند عبارتند از: زانوها، ران ها، مچ پاها ، مفاصل پاها ، ستون فقرات کمری و گردن و دست ها. سایر مفاصل بندرت مبتلا به آرتروز میشوند.

علائم آرتروز عبارتست از: درد ، خشکی، تغییر شکل و محدودیت حرکتی مفاصل و ستون فقرات که بر حسب مراحل بیماری نسبت مستقیم با سن دارد، بطوری که بالای سن 75 سالگی تقریبا همه افراد جامعه اعم از زن یا مرد به آن مبتلا می شوند. این بیماری در سنین 45 سالگی بیشتر در مردها دیده می شود ولی بعد از سن 55 سالگی در زن ها شیوع بیشتری دارد. آرتروز هم در مفاصل محیطی مثل زانو و سرران بوجود می آید و هم در فقرات کمری ایجاد می شود و موجب درد کمری بخصوص در شهرهای صنعتی می شود و هزینه زیادی را به خانواده ها و جامعه وارد می کند. 70 تا 85 در صد افراد در طول زندگی خود، بخصوص در جوامع پیشرفته مبتلا به کمر درد می شوند. کمردرد بعد از سرما خوردگی بیشترین شیوع را دارد. 90 درصد کمر درد ها را کمر دردی تشکیل می دهند که با فعالیت بیشتر می شود.

عوامل موثر در ایجاد آرتروز:

• پدیده پیری : از سن 40 سالگی به بعد در 90% از افراد جامعه تغییراتی به نفع آرتروز در مفاصل زانو و سر ران نشان می دهند. همچنین در این قبیل بیماران رباط ها شل شده و عضلات لاغر می شـــــوند و استخوان ها بطور جبرانی بزرگ می شوند.

• عوامل ژنتیکی: در بعضی خانواده ها آرتروز بیشتر دیده می شود و بخصوص در خانــــــــــم ها ، در انگشتانشـــان، بندهای انتهائی انگشتان بزرگ می شود و بیماران به علت تغییر شکل انگشتان (دفورمه شدن آنها) به متخصص روماتولوژی مراجعه می کنند.

• چاقی: یک از عوامل ایجاد کننده آرتروز، چاقی می باشد بطوری که برای پیشگیری و درمــــان آرتروز توصیه به لاغر شدن بیماران می شود. اگر افراد چاق لاغر بشوند شیوع آرتروز زانو نصف می شود.

• فاکتورهای مکانیکی: فعالیت زیاد و مستمر ، زیاده روی در ورزش مانند دوندگان حرفه ای، کـــوه نوردان حرفه ای، ضربه های مکرر به مفاصل، ضعف عضلانی که باعث عدم استحکام مفصل می گردد، نیز از عواملی هستند که سبب پیشرفت بطرف آرتروز می شود.

• اختلالات حس عمقی : در افرادی که حس عمقی و حس درد آن ها کم شده باشد مثل بیماری های عصبی ، بیماری های هورمونی – دیابت و بعضی بیماری های عفونی مزمن که در آن ها بعلــــت عدم احساس درد فشار بیشتری به مفصل می آید، آرتروز ایجاد می شود که به آن آرتروز نورولوژیک گفــته می شود.

• عوامل التهابی: مانند آرتریت های عفونی و بیماری های روماتیسمی

• تغذیه : کمبود ویتامین C ،ویتامین E بتا کاروتن و ویتامین D در ایجاد آرتروز موثر است. استفاده این ویتامین C ،ویتامین E بتا کاروتن و ویتامین D سبب پیشگیری از آرتروز می شود. البته لازم است مواظب مسمومیت با تجویز بیش از حد و احتمالا مسمومیت با آنها نیز باشیم.

• یائسگی : رابطه مستقیمی با آرتروز دارد. در افرادی که زود یائسه می شوند آرتروز و پوکی استخوان بیشتر دیده می شود. باید دانست که پوکی استخوان با آرتروز رابطه معکوس دارد. در افرادی که پوکی استخوان دارند معمولا آرتروز کمتر دیده می شود.

علائم بالینی آرتروز:

• درد: از مشخصات درد آرتروزی این است که معمولا درد با فعالیت بیشتر می شود و با استراحت از بین می رود. معمولا درد شبانه ندارد و به علت درد از خواب بیدار نمی شوند.

 
توضیح : در بیماری های روماتیسمی معمولا درد شبانه وجود دارد و بیماران به علت درد مفاصل یا درد ستون فقرات در نیمه دوم یا سوم خواب (نزدیک صبح) از خواب بیدار می شوند و صبح ها که بیدار می شوند، خشکی صبحگاهی دارند.

 
• درد شروع حرکت: درد با حرکت شروع می شود و باعث لنگیدن بیمار می گردد و پس از چند قدم از بین می رود.

• تورم: گاهی بندرت وقتی بیماران زیاد کار می کنند (مثلا مهمانی می دهند و زیاد راه می روند) ممکن است مفصل زانو تورم پیدا بکند و به اصطلاح آب بیاورد.

• محدودیت دامنه حرکتی : در آرتروز وقتی بیماری پیشرفت می کند، محدودیت در دامنه حرکات مفصلی بوجود می آید. مثلا امکان جمع کردن زانوها روی هم وجود ندارد و نشست و برخواست مشکل است.

• حرکات غیر طبیعی: حرکاتی هستند که در یک مفصل طبیعی وجود ندارند و دارای علل مختلفی از جمله شل شدن رباط های مفصلی، تضعیف عضلات اطراف مفاصل، کم شدن ارتفاع غضروف مفصلی می باشد.

• حمله التهابی : درد از حالت مکانیکی در می آید و خاصیت التهابی به خود می گیرد و در معاینه مفصل ملتهب و متورم بوده و قوام مایع دارد و حتی گاهی قرمز می شود.

• نقاط دردناک: نقاطی روی مفصل هستند که با فشار انگشت روی آنها درناک است.

عكس برداري از مفصل: معمولا براي تشخيص آرتروز نيازي به گرفتن عكس از مفاصل وجود ندارد ولي در بعضي از شرائط كه علاوه بر آرتروز اوليه به عوامل ديگر فكر مي كنيم، لازم است از مفاصل عكس گرفته شود.

علائم آزمايشگاهي: در آرتروز همه آزمايشات طبيعي مي باشد. گاهي اوقات آرتروز با روماتيسم يا بيماري هاي خوني يا عفوني اشتباه مي شود و در اين شرائط لازم است براي پي بردن به تشخيص قطعي آزمايشاتي درخواست بشود.

درمان:

اهداف كلي درمان عبارتند از حفظ كارآئي و سلامت مفصل و براي رسيدن به اين اهداف لازم است موارد زير اجرا بشود:
1. آموزش: آشنا كردن بيمار با آرتروز و نحوه كمك بيمار به درمان خود
2. آموزش ورزش هايي كه سلامت مفصل را ارتقا بدهد
3. بهبود كلي ايمني و عملكرد بيمار
4. كاهش درد در بعضي شرائط

تدابير غير دارويي :
پايه اصلي درمان در آرتروز درمان غير دارويي است. تدابير درماني غير داروئي عمدتا شامل موارد زير است :

* آموزش - بايد روش هاي محافظت از مفصل و نحوه زندگي صحيح و مناسب بدن به بيمار آموزش داده شود. بيمار بايد با تغيير محيط اطراف و اصلاح شيوه زندگي خود از وارد آمدن صدمات شديد و مكرر به مفصل جلوگيري كند و در صورت اضافه وزن، توصيه به كاهش وزن ضروري است. براي رسيدن به اين منظور لازم است براي بيماران و اطرافيان او كلاس هاي آرتروز مفاصل و كلاس كمر گذاشته شود تا با پيشگيري هاي لازم از عوامل ايجاد كننده آرتروز بتوانند بدون مصرف داروهاي مختلف از مفاصل خود مراقبت نمايند.

 
* محافظت از مفصل مبتلا به آرتروز – از آنجا كه بشترين مفصل مبتلا به آرتروز، مفصل زان?? مي باشد، لازم است از انجام كارهايي چون ايستادن زياد، زانوزدن، چمباتمه زدن ، بالا و پايين رفتن از پله خودداري بشود. آنها بايد از كفش هاي مناسب استفاده بكنند. افراد مبتلا به آرتروز بايد ياد بگيرند از انجام كارهائي كه به مفاصلشان فشار مي آورد و سبب درد مي شود خودداري نمايند. در رابطه با آرتروز ستون فقرات بايد ياد بگيرند از انجام كارهائي كه به ستون فقرات فشار مي آورد خودداري نمايند. براي زندگي با كمر درد به مدرسه كمر در اين سايت مراجعه فرمائيد.

 
* كاهش بار مفصل: آرتروز ممكن است به علت وضعيت نادرست بدن بوجود آمده يا تشديد يابد. اصلاح وضعيت غلط بدن و تصحيح انحناي بيش از حد كمر (لوردوز) ، ممكن است مفيد باشد. بايد از تحميل بار اضافي به مفصل مبتلا خودداري شود. بيماران مبتلا به آرتروز زانو يا مفصل ران ، بايد از ايستادن طولاني ، زانو زدن و چمباتمه زدن خودداري كنند. بيماران چاق بايد وزن خود را كاهش دهند. استفاده از كف گوه‌اي در بعضي انواع آرتروز زانو ممكن است درد را كاهش دهد. رعايت دوره‌هايي از استراحت در طول روز ممكن است مفيد باشد. اما بي‌حركت كردن كامل مفصل دردناك لازم نيست. در بيماران مبتلا به آرتروز يك طرفه مفصل ران يا زانو گرفتن عصا در دست طرف مقابل و در بيماري دو طرفه استفاده از چوب زير بغــل يا Walker)) كمك كننده است.

* فيزيوتراپي و ورزش: گرم كردن مفصل ممكن است درد و سفتي را كاهش دهد ولي گرم كردن به تنهائي موثر نيست و لازم است بدنبال آن برنامه ورزشي در جهت حفظ دامنه حركت مفصل ، تقويت عضلات دور مفصل و بهبود وضعيت فيزيكي طراحي گردد. استفاده نادرست از مفصل مبتلا به علت ترس از ايجاد درد منجر به آتروفي (از بين رفتن و تحليل) عضله ها شود. چون عضلات اطراف مفصل نقش مهمي در حفاظت از غضروف مفصلي در برابر استرس فيزيكي دارند، تقويت آنها حائز اهميت است. در افراد مبتلا به آرتروز زانو ، تقويت عضلات دور مفصل در عرض چند هفته ، ممكن است به اندازه داروهاي مسكن منجر به كاهش درد بشود. ناتواني در افراد مبتلا به آرتروز زانو با ضعف عضله چهار سر ران ارتباط خيلي زيادي دارد و افراد فعال درد خيلي كمتري نسبت به افراد بازنشسته دارند.

* عوامل رواني – اجتماعي: عوامل رواني و اجتماعي به عنوان تعيين كننده‌هاي درد از اهميت زيادي برخوردار هستند. اهميت اين عوامل آنقدر زياد است كه در افراد مبتلا به آرتروز كه حمايت اجتماعي اندكي دارند، توصيه مي شود تحت نظر متخصصين و واحدهاي مربوطه مشاوره بشوند و از نظر رواني، فرهنگي و اقتصادي حمايت بشوند. بايد دانست كه مشاوره هاي دوره‌اي توسط مصاحبه‌گران و مشاوران ماهر به اندازه داروهاي مسكن ضد التهابي در كاهش درد مفصل موثر است.

درمان دارويي:

* انواع داروهاي ضد التهابي : داروهاي ضد التهابي به دو دسته داروهاي كرتني و غير كرتني تقسيم مي شوند. بطور كلي اين داروها موقعي توصيه مي شود كه آرتروز در حمله التهابي باشد، يعني مفصل ورم داشته و گرم باشد. مصرف آنها بايد همراه استراحت كامل مفصلي باشد. بايد دانست كه اين قبيل درمان ها اگر براي مدت طولاني مصرف بشوند مضر ميباشند، زيرا با مصرف اين قبيل داروها درد از بين مي رود و بيمار به مفصل گرفتار فشار بيشتري وارد مي كند. همچنين با مهار موادي به اسم پروستا گلاندين سبب تضعيف غضروف طبيعي و عدم ساخته شدن غضروف طبيعي مي شوند. از طرف ديگر اين داروها داراي عوارض متعددي هستند. لذا توصيه ميشود به محض برطرف شدن علائم حاد آرتروز، از مصرف آنها خودداري بشود.

 
* درمان حمله التهابي آرتروز: اگر يك مفصل مبتلا به آرتروز دچار درد حاد بخصوص توام با تورم بشود، لازم است چند روز تا دو هفته استراحت نمايند و بر حسب شدت التهاب، از داروهاي ضد التهابي استفاده نمايند و در صورت شديد بودن از تزريقات داخل مفصلي استروئيدها نيز استفاده بشود.

* درمان زمينه اي آرتروز: درمان بلند مدت و اساسي آرتروز اين است كه فعاليت مفصل مبتلا در حدي باشد كه بيمار احساس درد نكند. همانطور كه گفته شد براي اينكه مفصل احساس درد نكند لازم است به مفصل فشار نيايد. براي آنكه به مفصل فشار نيايد لازم است وزن مناسب باشد و با رژيم غذايي مناسب به وزن ايده آل برسند. همچنين براي اينكه به مفصل فشار نيايد لازم است نحوه زندگي با مفصل آرتروزيك را با بيماران ياد بدهيم. از پله ها زياد بالا و پائين نروند ، از انجام ورزش هائي كه به مفصل فشار مي آيد (مثل كوه نوردي) خودداري نمايند و همچنين عضلات اطراف مفصل را تقويت نمايند تا بدينوسيله مانع فشارهاي غير طبيعي به مفصل بشوند. از نظر تجويز داروها، بايد بدانيم كه داروي اختصاصي براي حفظ بافت مفصلي در آرتروز وجود ندارد. يك سري داروها وجود دارد كه در مطالعات نتايج قطعي براي تاثير آنها وجود ندارد ولي معتقدند تا حدي ميتواند موثر باشند. از اين داروها ميتوان به تركيبات گلوكوزامين – كندروايتين، آواكادو اشاره كرد. همچنين تزريقات مفصلي هيالورونيك اسيد، بكار بردن پمادهاي موضعي داروهاي ضد التهابي و فلفل قرمز نيز گاهي موثر هستند.

اعمال جراحي مفاصل آرتروزيك: گاهي لازم است مفاصل آرتروزيك تحت اعمال جراحي قرار گيرند. اعمال جراحي بر حسب شدت گرفتاري مفصل متفاوت است. در مراحل انتهائي و پيشرفته ممكن است تصميم به تعويض مفصل گرفته شود. در اين موارد لازم است تدابير لازم از نظر نوع عمل گرفته شود و قبل و بعد از انجام اعمال جراحي براي تقويت عضلات اطراف مفصل، تدابير درماني كافي گرفته شود. اين اعمال شامل آرتروسكپي (ديدن داخل مفصل از طريق دستگاه هاي ظريف ميكروسكپي بدون اينكه مفصل باز شود) و اقدامات لازم ترميمي و پاك سازي زوائد داخل مفصلي از اين طريق، برداشت اين استخوان هاي زائد در مفصل مبتلا به آرتروز و بالاخره تعويض مفصل خراب شده .

بطور خلاصه اقدامات غير دارويي كه زير بناي درمان آرتروز هستند عبارتند از:
1- آموزش اصول مراقبت از مفصل
2- روشهاي حرارتي و بدنبال آن تمرين هايي براي تقويت عضلات اطراف مفصل
3- كاهش وزن در افراد چاق
4- پرهيز از اعمال بار اضافي به مفصل ران يا زانو با رعايت توصيه هاي لازم بهداشتي و استفاده از كفه هايي كه بالشتك دارند و نيز با كمك عصا يا واكر.
5- در صورتي كه آرتروز آنقدر شديد باشد كه مانع انجام كارهاب روزمره باشد و كيفيت زندكي مختل بشود، لازم است در مورد اقدام به اعمال جراحي فكر بشود و تصميم مناسب گرفته شود.

 
منابع:

1 - آرتروز ستون فقرات از دكتر محمود اكبريان در كتاب آرتروز، تاليف دكتر عبدالهادي ناجي و دكتر معصومه اخلاقي از انتشارات مركز تحقيقات روماتولوژي ، دانشگاه علوم پزشكي تهران
2- آرتروز ساير مفاصل در همين كتاب
توصيه مي شود در صورتي كه مي خواهيد در رابطه با آرتروز مطالب بيشتري فرا گيريد به فايل هائي كه توسط همكاران و اساتيد دانشگاه هاي مختلف نوشته شده ودر سايت drakbarian.com يا drakbarian.ir قرار داده شده مراجعه فرمائيد.
• البته سعی شده است مطالبی در سایت قرار گیرد که شما به آن نیاز دارید (مثل ورزش های لازم، تغذیه ، وسائل کمکی برای بیماران مبتلا به آرتروز واطلاعات اپیدمیولوژیک و غیره) .
• توصیه می شود از مطالعه مطالبی که در سطح تخصصی بوده و برای پزشکان نوشته شده خود داری بفرمائید و فقط مطالبی را بخوانید که برای حل مشکل مدیریت درمانی شما می باشد.
• در صورتی که سوالات شما از این طریق حل نشود ، از طریق سایت drakbarian.com یا drakbarian.ir سوالات خود را مطرح نمائید تا پس از 48 ساعت از طریق ایمیل به شما جواب داده شود.
• همچنین برای اطلاع از مطالب کامل تر می توانید به سایت های آرتروز ایران و خارج از کشور (مثل انجمن آرتروز انگلستان، انجمن آرتزوز کانادا و انجمن آرتروز آمریکا) مراجعه نمائید.